Rodzinne więzi mają nie tylko wymiar emocjonalny, ale i prawny. W praktyce kancelarii coraz częściej pojawiają się sprawy, w których dziadkowie dochodzą prawa do kontaktów z wnukami, zwłaszcza po rozwodzie rodziców dziecka, śmierci jednego z nich lub w wyniku konfliktów rodzinnych. Często spotykam się z przypadkami złej woli lub nawet czystej złośliwości, w wyniku których cierpi przede wszystkim dziecko.
Czy prawo polskie chroni prawo dziadków do bycia częścią życia dziecka? Jakie mają środki prawne i co mówią na ten temat sądy?
Podstawę prawną dla prawa dziadków do kontaktów z wnukami stanowi art. 113(6) Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO), który stanowi: „Przepisy niniejszego oddziału stosuje się odpowiednio do kontaktów rodzeństwa, dziadków, powinowatych w linii prostej, a także innych osób, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem”.
Jeszcze przed wprowadzeniem ww. przepisu, orzecznictwo sądowe wyraźnie wskazywało na przysługujące dziadkom uprawnienia. Jako przykład należy wskazać uchwałę Sądu Najwyższego z dnia z 14 czerwca 1988 r. (III CZP 42/88). Sąd Najwyższy wskazał w niej, że „Dziadkowie mogą żądać uregulowania osobistych kontaktów z wnukami, jeżeli leży to w interesie dzieci”. Dobro dziecka ma decydujący wpływ na ostateczne stanowisko sądu co do ustalenia kontaktów oraz ich częstotliwość.
Co ważne, dziadkowie nie mają ustawowego obowiązku wychowywania dziecka, jednak gdy, rodzic lub prawny opiekun dziecka wyraźnie utrudnia im kontakty, mogą wystąpić na drogę sądową w celu uregulowania sytuacji.
Kontakty obejmują zarówno:
• bezpośrednie spotkania, odwiedziny, zabieranie dziecka poza miejsce zamieszkania,
• jak i kontakt pośredni: telefoniczny, przez internet, listowny.
Dziadkowie mogą wnioskować, przykładowo, o:
• ustalenie konkretnych dni i godzin kontaktów (np. co druga sobota 10:00–17:00);
• kontakt świąteczny, wakacyjny, urodzinowy;
• rozmowy telefoniczne np. 2 razy w tygodniu.
Dochodzenie prawa dziadków do kontaktów z wnukami nie jest fanaberią – to prawnie chroniona relacja, która – jeśli pielęgnowana – może być jednym z najważniejszych elementów dzieciństwa. W sporach tego typu najważniejsze jest zachowanie spokoju, które, w połączeniu z odpowiednią argumentacją prawną, pozwala uzyskać korzystne rozstrzygnięcie.